Hypervitaminosis

Przyjmowanie witamin jest częścią codziennej rutyny milionów ludzi na całym świecie. Chociaż wskazówki dotyczące bezpiecznego dawkowania są wymienione na większości opakowań z suplementami, to niestety powszechną praktyką jest przyjmowanie większej ilości produktów niż się zaleca. Konsumenci są bombardowani informacjami zdrowotnymi mówiącymi im, że przyjmowanie dużych dawek niektórych witamin może na wiele sposobów przynieść im korzyści. W praktyce jednak, przyjmowanie zbyt dużej ilości niektórych składników odżywczych może być niebezpieczne. Tak powstaje hiperwitaminoza. W tym artykule omawiamy bezpieczeństwo przyjmowania witamin, a także skutki uboczne i potencjalne zagrożenia związane ze spożywaniem ich zbyt dużej ilości.

 

Kwestia witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, a rozpuszczalnych w wodzie

W niniejszym artykule 13 znanych witamin podzielono na 2 kategorie — rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalne w wodzie. Takie zachowanie jest niezbędne celem zrozumienia możliwości ich przedawkowania.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie - Witaminy rozpuszczalne w wodzie są łatwo wydalane z organizmu i nie są łatwo przechowywane w tkankach. Jest więcej witamin rozpuszczalnych w wodzie niż witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie obejmują witaminę C oraz osiem witamin z grupy B:

• Witamina B1 (tiamina)
• Witamina B2 (ryboflawina)
• Witamina B3 (niacyna)
• Witamina B5 (kwas pantotenowy)
• Witamina B6 (pirydoksyna)
• Witamina B7 (biotyna)
• Witamina B9 (folian)
• Witamina B12 (kobalamina)

Ponieważ witaminy rozpuszczalne w wodzie nie są przechowywane, ale raczej wydalane z moczem, stanowią mniejsze zagrożenie dla naszego zdrowia, nawet jeśli są przyjmowane w dużych dawkach. Występuje mniejsze ryzyko, że powstanie hiperwitaminoza. Pamiętać należy, że przyjmowanie ogromnych dawek niektórych rozpuszczalnych w wodzie witamin może prowadzić do potencjalnie niebezpiecznych skutków ubocznych. Na przykład przyjmowanie bardzo dużych dawek witaminy B6 może z czasem prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia nerwów, podczas gdy przyjmowanie dużych ilości niacyny – zwykle przekraczających 2 gramy dziennie – może powodować uszkodzenie wątroby

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

W przeciwieństwie do witamin rozpuszczalnych w wodzie, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach nie rozpuszczają się w wodzie i są łatwo przechowywane w tkankach organizmu.

Istnieją cztery witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:

• Witamina A
• Witamina D
• Witamina E
• Witamina K

Biorąc pod uwagę, że witaminy rozpuszczalne w tłuszczach mogą gromadzić się w organizmie, te składniki odżywcze mają większe szanse na to, by doprowadzić do zatrucia organizmu. Chociaż rzadko, przyjmowanie zbyt dużej ilości witaminy A, D lub E może prowadzić do potencjalnie szkodliwych skutków ubocznych. Alternatywnie, przyjmowanie dużych dawek niesyntetycznej witaminy K wydaje się być stosunkowo nieszkodliwe, dlatego nie ustalono górnego poziomu jej spożycia (UL). Górne poziomy spożycia są ustawione tak, aby wskazywać maksymalną dawkę składnika odżywczego, która prawdopodobnie nie zaszkodzi prawie wszystkim ludziom w populacji ogólnej
 

• Witamina A - jest składnikiem odżywczym rozpuszczalnym w tłuszczach, który jest naturalnie obecny w wielu produktach spożywczych, takich jak wołowina, jajka oraz wiele owoców i warzyw. Hiperwitaminoza tej witaminy może prowadzić do problemów z dezorientacją, wypadaniem włosów, uszkodzeniem wątroby i utratą gęstości kości. Może również powodować zwiększone ryzyko zgonu i problemów związanych z płucami u osób, które paliły w przeszłości — zwłaszcza palących kobiet.

• Witamina E - to rozpuszczalny w tłuszczach składnik odżywczy występujący naturalnie w żywności. Jest dodawany do niektórych wzbogaconych produktów spożywczych. Może pomóc chronić komórki przed uszkodzeniami powodowanymi przez wolne rodniki, takie jak zanieczyszczenie powietrza. Hiperwitaminoza tego suplementu może zwiększyć ryzyko krwawienia i wylewu.

• Witamina K - jest składnikiem odżywczym rozpuszczalnym w tłuszczach, który jest ważny dla krzepnięcia krwi, zdrowych kości i innych funkcji organizmu. Rzadko zdarza się, że przedawkujesz witaminę K, jedząc takie rzeczy jak brokuły. Ale w postaci suplementu może wywoływać zakrzepy krwi, co może prowadzić do zawału serca i udaru.

Nadmiar witaminy może szkodzić

Jeśli witaminy są spożywane naturalnie w pożywieniu, jest mało prawdopodobne, aby te składniki odżywcze powodowały szkody, nawet jeśli są spożywane w dużych ilościach.

Inną kwestią jest przyjmowane w skoncentrowanych dawkach witamin przy pomocy suplementów. Niektóre witaminy rozpuszczalne w wodzie przyjmowane w nadmiarze mogą powodować niekorzystne skutki zdrowotne, z których niektóre mogą być niebezpieczne.

Jednak, podobnie jak witamina K, niektóre witaminy rozpuszczalne w wodzie nie mają zauważalnej toksyczności, a zatem nie mają ustalonego UL.

Witaminy te obejmują witaminę:

• B1 (tiamina),
• witaminę B2 (ryboflawinę),
• witaminę B5 (kwas pantotenowy),
• witaminę B7 (biotyna) i witaminę
• B12 (kobalamina)

Ważne jest, aby pamiętać, że chociaż te witaminy nie mają zauważalnej toksyczności, niektóre z nich mogą wchodzić w interakcje z lekami i zakłócać wyniki badań krwi. Dlatego należy zachować ostrożność przy wszystkich suplementach diety.

Następujące witaminy rozpuszczalne w wodzie mają ustalone wartości UL, ponieważ mogą powodować niepożądane skutki uboczne, gdy są przyjmowane w dużych dawkach:
 

• Witamina C - Chociaż witamina C ma stosunkowo niską toksyczność, jej wysokie dawki i hiperwitaminoza mogą powodować zaburzenia żołądkowo-jelitowe, w tym biegunkę, skurcze, nudności i wymioty. Migreny mogą wystąpić przy dawkach 6 gramów dziennie.

• Witamina B3 (niacyna) - Przyjmowana w postaci kwasu nikotynowego, niacyna może prowadzić do wysokiego ciśnienia krwi, bólu brzucha, upośledzenia widzenia i uszkodzenia wątroby, gdy jest spożywana w dużych dawkach 1-3 gramów dziennie.

• Witamina B6 (pirydoksyna) - Długotrwała hiperwitaminoza i nadmierne spożycie witaminy B6 może powodować poważne objawy neurologiczne, zmiany skórne, wrażliwość na światło, nudności i zgagę, przy czym niektóre z tych objawów występują przy spożyciu 1–6 gram produktu dziennie.

• Witamina B9 (folian) - Przyjmowanie zbyt dużej ilości kwasu foliowego lub kwasu foliowego w postaci suplementu może wpływać na funkcje umysłowe, na układ odpornościowy i maskować potencjalnie poważny niedobór witaminy B12.

Należy pamiętać, że są to skutki uboczne, których mogą doświadczać zdrowi ludzie podczas przyjmowania dużych dawek tych witamin. Osoby z różnego rodzaju schorzeniami mogą doświadczyć jeszcze poważniejszych reakcji na hiperwitaminozę.

 

Witamina C (Kwas askorbinowy), D oraz Cynk

Osobno zostawiliśmy witaminę D. Powodem tego działania jest fakt, że zazwyczaj nie widzimy tak dużego przedawkowania witaminy D, które może wywoływać szkodliwe skutki uboczne. Dodatkowo warto zaznaczyć, że obecnie wiele Polaków ma deficyt witaminy D, co skutkuje obniżoną odpornością. Warto zatem rozważyć jej suplementację.

Witamina C i Cynk (hiperwitaminoza) - W zimnych porach roku, w sezonie grypowym i pandemii COVID-19 wiele osób ładuje witaminę C i cynk, myśląc, że mogą z nimi walczyć, a nawet zapobiegać chorobom. Witamina C jest ogólnie bezpieczna, ale w dużych dawkach (ponad 2000 mg) może powodować biegunkę i nudności. Wysokie dawki mogą również skutkować fałszywie podwyższonymi odczytami stężenia glukozy we krwi, co może być problematyczne dla diabetyków. Niski poziom glukozy we krwi może powodować drżenie, pocenie się, a nawet może prowadzić do drgawek lub utraty przytomności.

Cynk podawany doustnie może również powodować problemy żołądkowo-jelitowe i wiele innych problemów, jeśli jest przyjmowany przez długi czas, zwłaszcza w dużych dawkach (więcej niż 40 mg). Wysoki poziom cynku może powodować niedobór miedzi, zaburzenia smaku, skutki hematologiczne i neurologiczne oraz może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami i antybiotykami.

Na przykład, jeśli przyjmiemy cynk z antybiotykiem, nie uzyskamy 100% korzyści z antybiotyku

 

Czy przyjmowanie zbyt wielu witamin może być śmiertelne?

Chociaż niezwykle rzadko zdarza się umrzeć z powodu przedawkowania witamin, odnotowano przypadki zgonów związanych z toksycznością witamin.

Na przykład hiperwitaminoza A może być spowodowana przyjmowaniem jednej dużej dawki witaminy A, przekraczającej 200 mg, lub chronicznym zażywaniem ponad 10-krotności zalecanego dziennego jej spożycia. Toksyczność witaminy A może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zwiększone ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego, śpiączka i potencjalnie śmiertelne uszkodzenie narządów.

Ponadto przyjmowanie nadmiernych dawek witaminy D – ponad 50 000 IU dziennie – przez długi czas może prowadzić do wysokiego poziomu wapnia we krwi (hiperkalcemii), co może prowadzić do śmierci. Przedawkowanie innych witamin może również powodować potencjalnie śmiertelne skutki uboczne, takie jak uszkodzenie wątroby.

Przyjmowanie bardzo dużych dawek, przekraczających 5 gramów niacyny o przedłużonym uwalnianiu, może prowadzić do kwasicy metabolicznej, nagromadzenia kwasu w płynach ustrojowych, a także ostrej niewydolności wątroby — obie te czynności mogą być śmiertelne. Należy pamiętać, że te potencjalnie śmiertelne skutki uboczne są związane z przyjmowaniem wyjątkowo wysokich dawek witamin. Mimo to należy zachować ostrożność podczas spożywania jakichkolwiek suplementów diety

 

Jak bezpiecznie brać witaminy?

Najlepszym sposobem na uzyskanie potrzebnych składników odżywczych jest stosowanie dobrze zbilansowanej diety. Jednak wiele osób potrzebuje suplementacji witaminami z różnych powodów np.:

• wiek,
• zaburzenia genetyczne,
• schorzenia
• dieta

to czynniki, które mogą zwiększać zapotrzebowanie na określone składniki odżywcze.

Na szczęście witaminy są zazwyczaj bezpieczne, o ile są używane w sposób odpowiedzialny. Poniższa tabela przedstawia zarówno zalecane dzienne spożycie (RDI), dla witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i rozpuszczalnych w wodzie.
 

Ze względu na potencjalną toksyczność nie zaleca się spożywania więcej niż tolerowane górne poziomy spożycia określone dla składników odżywczych wymienionych powyżej.

Należy pamiętać, że w pewnych okolicznościach lekarz może zalecić przyjmowanie większej dawki niż UL dla niektórych składników odżywczych w celu skorygowania niedoboru.

Na przykład niedobory witaminy D są często leczone za pomocą zastrzyków lub suplementów witaminy D w dużych dawkach, które dostarczają ponad 50 000 IU witaminy D, czyli znacznie więcej niż zalecana dzienna dawka. Chociaż większość opakowań z suplementami zawiera zalecenia dotyczące dziennej dawki witaminy, potrzeby mogą się różnić w zależności od konkretnej osoby. Jeśli masz pytania dotyczące dawkowania witamin, najlepiej skonsultuj się z lekarzem. Chociaż suplementy witaminowe są bezpiecznie, to wiele osób spożywa je w nieprawidłowych ilościach, co może skutkować niepożądanymi efektami ubocznymi. Przedawkowanie niektórych witamin może prowadzić do poważnych powikłań, a w rzadkich przypadkach nawet do śmierci.

Hiperwitaminoza to nadmiar witaminy różnego rodzaju, lub nadmiar witaminy pojedynczej. Nieprawidłowe spożywanie suplementów może wywoływać działania niepożądane takie jak:

• zaburzenia wzroku
• świąd skóry,
• zaburzenia prawidłowego funkcjonowania organizmu,
• reakcje alergiczne,
• zaburzenia czynności przewodu pokarmowego i wiele innych.

Źródła:

1. https://www.webmd.com/diet/guide/effects-of-taking-too-many-vitamins#1
2. https://www.bannerhealth.com/healthcareblog/advise-me/can-you-overdose-on-vitamins-watch-for-these-symptoms
3. C.S. Tsao, S.L. Salimi, Effect of large intake of ascorbic acid on urinary and plasma oxalic acid levels, „International Journal for Vitamin and Nutrition Research. Internationale Zeitschrift Fur Vitamin- Und Ernahrungsforschung. Journal International De Vitaminologie Et De Nutrition”, 54 (2-3), 1984, s. 245–249, PMID: 6500850

Autor:

Patryk Chodyniecki. Pasjonat kulturystyki, pływania oraz sportów walki. Od ponad 10 lat uprawia amatorsko sporty siłowe, które lubi łączyć na zmianę z boksem, MMA oraz pływaniem. Interesuje się również szeroko pojętą suplementacją oraz dietetyką, którą sukcesywnie wdraża w swoje treningi.